عمل مقبول یعنی آنچه که خدا قبول میکند، علاوه بر اینکه باید حسن فعلی داشته باشد باید حسن فاعلی هم داشته باشد. یعنی باید دارای نیت باشد. شکل کار هم باید معلوم باشد. بر این اساس از ساحت مقدس رسول گرامی، روایت صادر شده است که فرمودند: " اصلاً عمل بر مبنای نیت است" یعنی اگر حسن فاعلی نداشته باشد اصلاً عمل را قبول نمیکنند. رابطه عمل و نیت، رابطه روح و جسم است. مادامی جسم در حیات است که در آن، روح دمیده شده باشد. مادامی عمل، عمل است که دارای نیت باشد.
سپس پیغمبر فرمودهاند: " اصلاً برای هر کسی همان نیت او است. ارزش اصلی به نیت است. حدیثی که فرمود نیت مؤمن از عملش بالاتر است" این یعنی اینکه اصلیترین و بنیادی‌ترین جزء در عمل هر انسانی، نیت او است. چه بسا آدمیزاد، عملی را انجام نمیدهد؛ ولی نیتش را دارد و خداوند بر اساس آن، جزا میدهد. چون برای هر آدمی همین نیت او است. اگر نمیتوانید کار خیر انجام بدهید نیتش را داشته باشید. همین هم سخت است. کار بسیار سختی است.
حضرت رسول(ص) فرمودند: " بنده کارهای نیک انجام می دهد و فرشتگان آن را در نامه های مهر شده ضبط و به آسمان می برند و به پیشگاه خدای بزرگ افکنده می گردد خداوند می فرماید این پرونده ها را دور بیندازید زیرا کارهائی را نوشته اید که برای من نبوده " یعنی اعمال را در مقابل خداوند می-گذارند؛ همان خدایی که میگوییم ارحم الراحمین است. امام سجاد(ع) فرموده است: برای عرض اعمالم به خدا گریه میکنم. این یعنی اینکه میشود کلاه همه را برداشت؛ ولی کلاه خدا را نمیشود برداشت. حضرت رسول(ص) فرموده است: هر کاری میخواهید بکنید، بکنید؛ " آن که عمل را محک می زند، خیلی آگاه و بینا است"
در ادامه روایت آمده است: آن گاه به فرشتگان ندا می کند فلان کار و فلان کار را برایش بنویسید فرشتگان عرض می کنند که این شخص این کارها را نکرده است خدا در پاسخ می گوید همانا نیت این کار را کرده است"
امام صادق علیه السلام میفرماید: " هیچ عملی شکل نمیگیرد مگر در سایه نیت" امام صادق(ع) فرموده اند: " بنده مؤمن تهیدست، به پیشگاه حق عرضه می دارد مرا مال و ثروت روزی کن، تا آن کار نیک و آن عمل خیر را انجام دهم آنگاه که خداوند او را در نیّتش با صداقت ببیند، برای او اجر و ثواب می نویسد، گویی که آن عمل را انجام داده است! همانا خداوند واسع و کریم است"
پس عمل باید حسن فاعلی داشته باشد. یعنی باید نیت داشته باشد. اما هر نیتی را نمیخرند. می-گویند باید نیت، نیت حسن باشد. همان که وجود نازنین حضرت زین العابدین به خداوند عرض کردند: " نیت من را به نیکوترین نیتها منتهی کند" چون حضرت امیر علیه السلام فرموده اند: " کسی که نیت نیکو و حسن داشته باشد خداوند او را با دادن توفیق کمک میکند"
امیرالمؤمنین(ع) فرمودند: " جزای الهی بر اساس ارزش نیت است" اگر نیت یک نیت ارزشی باشد جزا میدهند. به همین خاطر است که وجود نازنین زین العابدین علیه السلام عرض میکند: یعنی اگر نیت نداشته باشیم خداوند نه توفیق انجام عمل را میدهد و نه در صورت انجام، عمل را از ما میپذیرد. دو سر، باخت است.
بر اساس همین نیت است. دلیل خلود در جهنم و دلیل خلود در بهشت بر اساس نیت است. در سوره مبارکه مؤمنون آیات 99 و 100 می‌فرماید: (آنها همچنان به راه غلط خود ادامه می‌دهند) تا زمانی که مرگ یکی از آنان فرارسد، می‌گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید! شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهی نمودم) عمل صالحی انجام دهم!» (ولی به او می‌گویند:) چنین نیست! این سخنی است که او به زبان می‌گوید (و اگر بازگردد، کارش همچون گذشته است)! و پشت سر آنان برزخی است تا روزی که برانگیخته شوند"
خداوند در این آیه تعیین کرده است که اگر نیت انسان یک نیت جهنمی باشد او را به جهنم می-فرستد. هر چقدر هم میخواهد التماس کند. بر نمیگردانند. میگویند اگر برگردی با این نیتی که تو داری همان کارها را میکنی.
خداوند به اهل ایمان فرصت میدهد. چون نیتش را میبیند که نیت او صادقانه است.
نیت باید حُسن باشد. احسان نیت، مهم است. فرمودهاند: خداوند به احسان نیت جزا میدهد. احسان نیت یعنی اینکه نیت، خالص باشد. اینکه نیت خالص باشد یعنی اینکه از همه آلایشها دور باشد. یعنی فقط خدا باشد. اخلاص در نیت یعنی اینکه بگویی: پروردگارم، الله است و آن گونه که به تو فرمان داده است پایداری کنی. نیت خالص یعنی اینکه بگوییم الله، پروردگارم است و آنطور که به من دستور و فرمان داده است پایداری کنم. در سوره مبارکه فصلت آیه 30 میفرماید: " به یقین کسانی که گفتند: «پروردگار ما خداوند یگانه است!» سپس استقامت کردند فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند " این، نیت خالص است. کسانی که گفتند: مقصد، الله است و برای رسیدن به این مقصود پایداری کردند. این نزد خداوند چه ارزشی پیدا میکنند؟ ملائکه بر آنها نازل میشوند. سراغ اینها میآیند؛ گرچه در شب قدر که ملک نازل میشود خدمت حضرت بقیة الله میرسد؛ ولی اینها هم تردد ملائکه را متوجه می شوند. منتها باید مقصد، الله باشد.
همین شعار بود که پیامبر ما را پیر کرد. در سوره مبارکه هود آیات 111 و 112 میفرماید: " و پروردگارت اعمال هر یک را بی‌کم و کاست به آنها خواهد داد؛ او به آنچه عمل می‌کنند آگاه است! پس همان‌گونه که فرمان یافته‌ای، استقامت کن" یعنی: پروردگار تو به سختی عمل نگاه نمیکند که مثلاً نماز شب خوانده است یا خوابیده است. نگاه میکند که نماز شب به چه نیتی بوده است و خواب به چه نیتی بوده است.
ابن عباس میگوید: " هیچ آیهای به اندازه این آیه برای پیامبر مشقتآور و سخت نبود. به همین دلیل بود که وقتی مردم به پیامبر میگفتند: چرا موهای شما اینقدر زود سفید شد، میفرمود: سوره هود و واقعه من را پیر کرد" ما که اصلاً این آیه را نمیفهمیم؛ ولی پیامبر ما به خاطر این آیه 112 سوره هود پیر شدند: به همین خاطر به اصحابش میفرمود: " دامنها را به کمر ببندید، دامنها را به کمر ببندید" یعنی زمانِ معطل کردن نیست. از آن به بعد گفتند: " دیگر پیامبر خندان دیده نشدند"
نه در بیست و چهار ساعت که فقط یک لحظه خدا را در نیت پیدا کنیم؛ تمام است.
در قبولی عمل از ناحیه حضرت حق، یک حدیث فرمودهاند که پیامبر به راوی حدیث که جناب معاذ است فرمودند: این خبری که من به تو میدهم خبری است که هیچ پیامبری در هیچ دورهای به امتش نداده است. بنابراین اگر گوش کنی به نفعت میباشد و اگر عمل نکنی در مقابل خدا، حجتی نداری. از همان اولش فرمود که این حدیث، حدیث سختی است. حدیث قبولی عمل است. حضرت ختمیمرتبت فرمود: خداوند علی اعلا وقتی هفت آسمان را خلق کرد در هر آسمانی یک ملکی را به عنوان رئیس قرار داد. مسؤول آن آسمان، همان ملک است. مدیر اجرایی است.
آنگاه فرشتگان حافظان عمل بندگان، نامه عمل شخص را تا آسمان اول میبرند در حالی که مملوّ از اعمالی است که به قدری عالی است که مثل خورشید میدرخشد. وقتی این نامه عمل به آنجا میرسد میگوید این را برگردانید. ما در اینجا دستگاه عیبیاب داریم. وقتی پرونده را میبیند نگاه میکند و می-بیند غیبت هست. میگوید برگردانید که از اینجا بالاتر نمیرود...
نامه عمل برخی، هفت آسمان را طی میکند. به محضر حضرت حق میرسد. نامه عمل را به خود خدا میدهند. پیامبر میفرمایند: " ملائكه نگهبان، با حالت سرور و شادمانى عمل بنده را كه دربردارنده خلق و خوى نيكو و سكوت و ياد فراوان خداست، و همه فرشتگان آسمانها و ملائكه هفتگانه همگى در پى آن روانند، بالا مى‏برند و تمام‏ حجابها را زير پا مى‏گذارند و مى‏گذرند، تا اينكه در پيشگاه خداوند ايستاده و به عمل صالح و دعاى او گواهى مى‏دهند "
" ولى خداوند مى‏فرمايد: هر چند شما نگاهبانان عمل بنده من هستيد، ولى من مراقب امورى كه در نفس او مى‏گذرد نيز هستم، مقصود وى از انجام اين عمل، من نبودم، لعنت من بر او باد! آنگاه ملائكه مى‏گويند: لعنت تو و لعنت ما بر اوباد!" یعنی: این آدم با این عملی که انجام داده است من را اراده نکرده است. او اخلاص در عمل ندارد.